Jak wiadomo, wymienione trzy dyscypliny, tj. dialektologia, etnografia i folklorystyka, wyłoniły się na gruncie polskim z ludoznawstwa, czyli z dziewiętnastowiecznych badań nad kulturą ludową. Etnografia (grec. etno ← èthnes ‘lud, naród, warstwa społeczna’ + grec. gráphe ‘piszę’) to dziś nauka z pogranicza dyscyplin naukowych przyrodniczych i społecznych, zajmująca się badaniem społeczności niecywilizowanych, odrębności kulturowych różnych społeczeństw historycznych (plemiennych, etnicznych, zawodowych), kultury ludowej oraz procesów zanikania kultury tradycyjnej i tworzenia się nowej kultury na podłożu narodowym i zawodowym. Jako prekursorów polskiej etnografii należy wymienić: Wincentego Pola, który na ten temat rozpoczął wykłady w 1852 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim; Oskara Kolberga, Jana Karłowicza i Ludwika Krzywickiego. W 1910 roku powstała pierwsza w Polsce katedra etnografii na Uniwersytecie Lwowskim, którą objął Stanisław Ciszewski, a następnie Jan Czekanowski. Z tym okresem wiąże się także działalność naukowa Jana Bystronia, Stefana Czarnowskiego i innych. W ostatnim półwieczu zakres badań etnograficznych rozszerzył się i zróżnicował: badania nad ginącymi tradycyjnymi formami kultury ludowej, współczesnymi przeobrażeniami kultury wsi i kultury robotniczej (m.in. Józef Burszta, J. Gajek, M. Kutrzeba-Pojnarowa), metodologii badań kultury chłopskiej (K. Dobrowolski), plastyce, muzyce i literaturze ludowej (m.in. Reinold Reinfus, T. Seweryn; A. Chybiński, M. Sobieski; Julian Krzyżanowski, Czesław Hernas). Termin etnografia w XIX i XX w. był stosowany wymiennie z terminem etnologia (grec. etno ← èthnes ‘lud, naród, warstwa społeczna’ + grec. lógos ‘słowo, nauka’), który może się różnić od niego zakresem znaczeniowym i określać naukę zajmującą się studiami porównawczymi i teoretycznymi nad kulturami różnych ludów. W tym drugim ujęciu etnografia stanowi naukę pomocniczą wobec etnologii, przygotowującą dane do studiów porównawczych. Mimo dość dawnego wyodrębnienia się obu dyscyplin – dialektologii i etnografii do dziś podkreśla się przydatność danych etnograficznych w dialektologii, a informacji dialektologicznych w etnografii [Handke 1986, 42-43; Zaręba 1955, 53]. Rozgraniczenie ich – z jednej strony korzystne ze względu na możliwość postawienia własnych celów naukowych i wykształcenia własnych metod badawczych, z drugiej okazało się negatywne, gdyż pociągnęło za sobą ich odseparowanie, szkodliwe w skutkach dla obu [Zaręba 1953, 52-53]. Jak podkreśla Alfred Zaręba, dialektolog „styka się stale w swej pracy z kultura ludową, która się w języku odzwierciedla. Dlatego też powinien znać podstawowe realia, aby w gromadzeniu materiałów językowych nie pobłądzić. (...) To, na co człowiek urodzony i wychowany w mieście przyzwyczaił się patrzeć, nie wchodząc w szczegóły, jako na całość (wyróżniając tylko kilka banalnych części, w domu dach, komin, ściany, okna, drzwi, w wozie np. koła, dyszel) składa się z wielu części, z których każda ma swoją funkcję i swoją nazwę. Dotarcie do tej nazwy, wyrazu gwarowego, i dokładne określenie jego znaczenia jest możliwe tylko przy znajomości rzeczy, realiów” [1955, 53]. Szczególnie wiedza etnograficzna, o desygnatach jest potrzebna w badaniach nad nazwami z zakresu zawodów specjalnych, czyli nad terminologią gwarową z zakresu hodowli, pasterstwa, rybołówstwa, garncarstwa, tkactwa itp. Należy jednak zdawać sobie sprawę z tego, że dialektologa i etnografa interesują nieco inne aspekty związane z opisem przedmiotów, zjawisk kultury ludowej. Przedmiotem omówienia dialektologicznego są wyrazy – nazwy poszczególnych przedmiotów czy zjawisk, nawet takie, które różnią się tylko morfologicznie, natomiast opis etnograficzny skupia się na przeznaczeniu przedmiotu, jego budowie, materiału itp. [Kąś 2003, 242]. Dlatego też dla dialektologa interesujące są synonimy, tj. wyrazy nazywające to samo, ale zróżnicowane np. morfologicznie (por. ), podczas gdy dla etnografa różnice nazewnicze nie są istotne [jw.]. Może to prowadzić do pomijania przez etnografów niektórych gwarowych nazw synonimicznych. Podobnie jak i etnografia, początki folklorystyki, czyli dyscypliny naukowej, która zajmuje się folklorem, sięgają XIX wieku (1802-1803: W. Scott, Minstrels of Scottish Border – jedna z pierwszych prac). W Polsce, w początkowej fazie, folklorystyka rozwijała się w w nurcie badań ludoznawczych, z których wyłoniła się następnie, tak jak etnografia i dialektologia jako odrębna dyscyplina. Za pierwszych reprezentantów folklorystyki uznaje się m.in. Adama Czarnockiego, Kazimierza Władysława Wójcickiego, Seweryna Goszczyńskiego, Oskara Kolberga, Samuela Adalberga, Jana Karłowicza, Jana Bystronia.
Falińska Barbara, Kowalska Anna, 2007, Ile etnografii w atlasie leksykalnym, [w:] Gwary dziś 4. Konteksty dialektologii, pod red. J. Sierociuka, Poznań, s. 203-212. Handke Kwiryna, 1986, Dialektologia i inne nauki, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 12, s. 37-46. Handke Kwiryna, 1987, O współpracy dialektologów z etnografami w Polsce, „Acta Baltico-Slavica” XVIII, s. 31-43. Kąś Józef, 2003, Etnografia w słowniku gwarowym, [w:] Gwary dziś 2. Regionalne słowniki i atlasy gwarowe, pod red. J. Sierociuka, Poznań, s.241-248. Zaręba Alfred, O potrzebie studiów pomocniczych dla dialektologii, „Język Polski” XXXV, s. 51-59.
