Teren, na którym leżą omawiane pod względem geograficznym, historycznym i językowym, a także kulturowym wsie: Bieliny, gm. Bieliny, pow. kielecki i Radkowice, gm. Pawłów, pow. starachowicki, Bęczków i Lasocin w powiecie kieleckim, bywa różnie nazywany: ziemia kielecka, Kielecczyzna, ziemia świętokrzyska, Świętokrzyskie, Świętokrzyżczyzna, Świętokszyszczyzna, region kielecki, region świętokrzyski. Obszar ten jest położony w lewostronnej części dorzecza Wisły.
Gwary kieleckie są znane w opisach dialektologicznych jako gwary województwa kieleckiego, gwary kielecko-sandomierskie, gwary środkowej części północnej Małopolski, gwary świętokrzyskie, dialekt kielecki, dialekt świętokrzyski, poddialekt Małopolski (Kieleckie). Należą one do zespołu gwar małopolskich (środkowomałopolskich).
Gwary kieleckie, podobnie jak inne gwary polskie, różnią się od języka ogólnego i innych gwar nie tylko cechami fonetycznymi, fleksyjno-składniowymi, ale także słownictwem. Pozostaje to w związku z odmiennymi realiami życia wiejskiego, pracą na roli, odrębnościami kultury materialnej, duchowej i społecznej mieszkańców wsi. Charakterystyczną cechą leksyki gwarowej w porównaniu z polszczyzną ogólną są synonimiczne ciągi wyrazowe lub odmienne znaczenia wyrazów.
Oto przykłady kieleckiego słownictwa gwarowego:
- nazwy otworu wyrąbanego w lodzie na rzece lub w stawie: ducka, dukla, przerąbel, przeręba, skaręba, tonia;
- nazwy wysokiej temperatury powietrza: gorąc, piekota, sparek, spierka, upał, war;
- nazwy kapusty, która nie zawiązała się w główkę: chwaściór, fajałek, kwaściór, pachróst, sałek, sargut, szczebrzuch;
- nazwy drobnego deszczu, mżawki: drzemka, kapuśniak, morszczyzna, mżocha, mżonka, mżyca, pomorka, sianiarz, siercha, sieroga, siewka;
- nazwy dużych okrągłych klusek z ciasta drożdżowego, gotowanych na parze: kluski parowe, parówki, paruchy, parowce, parowańce, pampuchy, ruchane kluski, ruchańce;
- nazwy ciasta z tartych ziemniaków z dodatkiem mięsa, przypraw, które się piecze w formach blaszanych: kartoflak; kugiel, placek źmiocany, placek tarty, kućmok, golorz.
|