Leksykon terminów

Leksykon terminów i pojęć dialektologicznych



Halina Karaś

Powrót do listy haseł

Innowacja dialektalna

Innowacja dialektalna (łac. innovatio ‘odnowienie’) to nowy element językowy wprowadzony do danego systemu gwarowego. Innowacje dialektalne dotyczą wszystkich poziomów języka. Są to zmiany zarówno fonetyczne, jak i gramatyczne czy leksykalne. Można zatem wyróżnić: a) fonetyczne innowacje dialektalne, np. wprowadzenie akcentu paroksytonicznego (tj. na 2. sylabie od końca) w ogp. wyrazach zapożyczonych na ‑ika, ‑yka (muz|yka, matemat|yka), osłabienie i ostateczny zanik nosowości samogłosek nosowych (chodzo, ide, ksiużka), stwardnienie w’ w grupie św’, ćw’, dźw’ (śwat, ćwerć, niedźwedź); b) fleksyjne innowacje dialektalne, np. kontaminacja (skrzyżowanie) końcówki celownika lp. rzeczowników męskich ‑owi )( ‑u → ‑owiu (bratoziu, wołoju), czy końcówka -ma w 1. os. lmn. czasu teraźniejszego (robima, chodzima); c) słowotwórcze innowacje dialektalne, np. zaimkowe formacje gwarowe typu cosik, ktosik czy tworzenie czasowników wieloprzedrostkowych (ponawtykać, dopodrywać); d) składniowe innowacje dialektalne, por. np. konstrukcję dla + dopełniacz zamiast przyczasownikowego celownika, wielofunkcyjność niektórych spójników, np. co, zastępującego zaimek który czy spójnika że, aby; e) słownikowe (leksykalne) innowacje dialektalne, które dzielą się na wyrazowe (np. cumelek ‘smoczek’, spodlorka ‘spód wozu – bez skrzyni’) i znaczeniowe (np. cierlica ‘niesympatyczna, jazgotliwa kobieta’). Wiele innowacji dialektalnych przechodzi z czasem do języka ogólnego, np. obecnie szerzy się tendencja do wyrównania akcentu we wszystkich wyrazach na drugiej sylabie od końca (dziś już aprobowana w normie użytkowej, ale nie wzorcowej). Por. Cecha dialektalna, Cecha gwarowa.

 

Powrót do listy haseł
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS