Leksykon terminów

Leksykon terminów i pojęć dialektologicznych



Halina Karaś

Powrót do listy haseł

Systemy fonologiczne spółgłoskowe

Systemy fonologiczne spółgłoskowe (inaczej: systemy konsonantyczne) w dialektach są zróżnicowane w mniejszym stopniu niż systemy fonologiczne samogłoskowe. Wiąże się to z pewnymi procesami fonetycznymi (np. jabłonkowanie, mazurzenie itp.) prowadzącymi do pomieszania lub redukcji jednego z trzech szeregów spółgłosek: szumiącego sz, ż, cz, , syczącego s, z, c, dz i „ciszącego” ś, ź, ć, . Gwary mazurzące nie mają spółgłosek cz, , a występowanie sz, ż jest ograniczone do spółgłosek pochodzących z dawnego r’ (w ortografii rz, trzeba, rzeka = w wymowie tszeba, żeka). W gwarach jabłonkowskich i malborsko-lubawskich doszło do pomieszania spłg. ś, ź, ć, z sz, ż, cz, . Najwięcej zmian w systemie fonologicznym spółgłoskowym wprowadził dialekt mazowiecki. Nastąpiło uproszczenie systemu ze względu na mazurzenie, zastąpienie spółgłosek wargowych miękkich przez połączenia typu pj, bj, , itd. oraz twardą wymowę spółgłosek tylnojęzykowych k’, g’ (kedy, wrogem = kiedy, wrogiem). System fonologiczny spółgłoskowy  najbardziej zbliżony do języka ogólnego mają Wielkopolska i Śląsk. Między najuboższym systemem spółgłoskowym Mazowsza i najliczniejszym Wielkopolski i Śląska plasują się systemy fonologiczne spółgłoskowe dialektu małopolskiego. Porównajmy dwa skrajne systemy fonologiczne spółgłoskowe:

 

System maksymalny                                                             System minimalny

f   f’                            s    ś    sz    ch                                     f                      s    ś    ch

v  v’                            z    ż    ż                                              v                      z    ź

p  p’    t                       c    ć    cz   k   k’                                 p   t                 c    ć    k

b  b’   d                       dz  dź  dź   g   g’                                b   d                dz  dź  g

m  m’  n   ń                                                                            m  n   ń

            l                                                                                      l

            r                                                                                      r

            ł                                                                                      ł

            j                                                                                      j

                        Wielkopolska                                                                        Mazowsze

 

Por. Asynchroniczna wymowa spółgłosek wargowych, Grupy spółgłoskowe=, Hipertrofia palatalności spółgłosek tylnojęzykowych k', g', Siakanie, Spółgłoski przedniojęzykowe, Spółgłoski środkowojęzykowe, Spółgłoski tylnojęzykowe, Spółgłoski wargowe.

 

Powrót do listy haseł
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS