Leksykon kaszubski

autor: Ewa Rogowska - Cybulska, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz

 

 

INTERNACJONALIZMY W KASZUBSZCZYŹNIE (kasz. internacjonalëznë) to elementy języka o charakterze międzynar., tzn. występujące w większości jęz. a) świata (internacjonalizmy w szerokim sensie) lub b) Europy (internacjonalizmy w węższym sensie, częściej używanym), powstałe poprzez zapożyczanie z innych jęz. (zwł. z łac., greki, franc. i – ostatnio – ang.) lub niezależnie, jako przejaw wspólnej wiedzy anatomicznej i przyrodniczo-geogr. oraz w efekcie jednakowych doświadczeń hist., polit., rel. itp. różnych społeczności. Są to międzynar.: a) wyrazy, np. kasz. tëlpa, tëlpón, pol. tulipan, ros. tiulpan, niem. Tulpe, franc. tulipe, ang. tulip ‘tulipan’; b) afiksy (przyr. i przedrostki), np. kasz. ‑ańt (np. w mùzikańt), pol. ‑ant, ros. ‑ant, niem. ‑ant, franc. ‑ant, ang. ‑ant; kasz. ‑ista║ ‑ësta (np. w tubista ‘grający na tubie’), pol. ‑ista║ ‑ysta, ros. ‑ist, niem. ‑ist, ang. ‑ist, franc. ‑iste; c) kalki strukturalne, np. kasz. słunecznica, słunecznik║ słuniecznik, pol. słonecznik, ros. podsołniecznik, niem. Sonnenblume, ang. sunflower, franc. tournesol, wł. girasole, szw. solros, fiń. auringokukka, węg. napraforgo (por. kasz. słuńce, pol. słońce, ros. solnce, niem. Sonne, ang. sun, franc. sol(eil), wł. sole, szw. sol, fiń. auringa, węg. nap ‘słońce’); d) kalki frazeologiczne, np. kasz. jic z tegò swiata, pol. odejść z tego świata, franc. partir de ce monde, ang. to go out of this world ‘umrzeć’. W kaszubszczyźnie internacjonalizmy są najczęściej zapożyczeniami z pol. lub niem. (wpływy obce, zapożyczenia niem., polonizm). Są tu one znacznie mniej liczne niż w polszczyźnie, ponieważ większość wyrazów międzynarodowych należy do słownictwa książkowego, terminologicznego (zwł. nauk.) lub abstrakcyjnego, rzadko więc występują w gwarach kasz., natomiast w kaszubszczyźnie lit. bywają przez niektórych twórców (np. przez Trepczyka) programowo unikane jako wyrazy obce i zastępowane – w celu obrony tożsamości języka – neologizmami słowotwórczymi zbudowanymi na podstawach rodzimych, np. jistnota ‘absolut’, òdsek ‘akapit’, òdwòłiwôcz ‘apelant’, òstrowina ‘archipelag’, nowiôrz ‘innowator’, lub dobrze przyswojonych, np. gróskòwina ‘akuszerstwo, akuszeria’, zestawieniami wyrazów rodzimych lub dobrze przyswojonych, np. przidny pòdatk ‘akcyza’, klôsztornô sëknia ‘habit’, ewentualnie derywatami słowotwórczymi od podstaw obcych, lecz utworzonymi rodzimymi przyrostkami, zwł. ‑ëzna, np. egiptolodżëzna ‘egiptologia’, elektromagnétëzna ‘elektromagnetyzm’, feùdalëzna ‘feudalizm’ (leksyka kaszubska, neologizm). Ponadto nieco częściej niż w pol. tworzy się w kaszubszczyźnie – niekiedy pod wpływem niem. – międzynar. kalki strukturalne: a) pełne, np. (u Trepczyka) wiodroùstôw ‘aerostatyka’, samòzarwanié ‘autoinfekcja’, skamiałé drzewię ‘dendrolit’, a także b) częściowe, np. òczny doktór ‘oftalmolog’, podczas gdy w polszczyźnie odpowiadają im wyrazy międzynar. (aerostatyka, autoinfekcja, dendrolit, oftalmolog). Stosunkowo rzadkie w literaturze pięknej, internacjonalizmy (zwł. będące pożyczkami z pol.) często używane są we współczesnych tekstach publicystycznych, co świadczy o postępującej internacjonalizacji kaszubszczyzny.