Leksykon kaszubski

Leksykon kaszubski

Powrót do listy haseł

Norma językowa

autor: Jerzy Treder, redakcja i digitalizacja: Małgorzata Klinkosz
 
 
NORMA JĘZYKOWA W KASZUBSZCZYŹNIE (jãzëcznô, mòwnô norma)to zespół wszystkich środków jęz. (tj. głosek, morfemów, wyrazów, sposobów ich wymawiania i łączenia itp.), które są aktualnie używane zgodnie z aprobatą społ. przez wszystkich mówiących tym językiem. Nieprzestrzeganie n. j. grozi niezrozumieniem lub ośmieszeniem mówiącego. N. j. wynika ze zwyczaju i poczucia językowego. Kaszubi od dawna zdają sobie sprawę z tego, że różnie się mówi w poszczególnych stronach, co znajdywało wyraz w ® nazwach etn., np. Bëlôcë, Drobòcë, Fejnkaszëbi, Grëbi Kaszëbi. W gwarach jednak n. j. przejawia się znacznie słabiej. N. j. w ® kaszubszczyźnie lit. kształtowała się zrazu w oparciu o ® gwarę żarnowiecką na pn. Kaszub (® F. Ceynowa), potem o gwary pdkasz. (® H. Derdowski), wreszcie śrkasz. (® młodokaszubi, np. A. Majkowski), zwł. z szerokim uwzględnieniem cech pnkasz. (® zrzeszeńcy, np. J. Trepczyk); m.in. tak z powodu aktywności na polu piśmiennictwa reprezentantów tego rejonu. N. kasz. jest ciągle mało wyrazista, bardzo elastyczna, w dużym stopniu nadal zależna od domowej (macierzystej) mowy mówiącego, jak też piszącego. Najbardziej odzwierciedla się ona w ® pisowni kasz., mimo jej zmienności w czasie czy obowiązywania dziś dwu (!) wersji jednocześnie. N. w innych zakresach języka wymaga i trafnych opracowań teoret., i dłuższego czasu na upowszechnienie. Rozwiązania teoret. przyniosły ostatnio ® Wskôzë kaszëbsczégò piosënkù E. Gołąbka i jego Słownika (2005), także ® Słownik języka pomorskiego... Ramułta w nowej edycji J. Tredera (2003). Nie są one identyczne, ale mogłyby one być w pełni realizowane w odmianie pisanej kasz. (np. w wydawnictwach), a z niej przenikać do mówionej. Dla normalizacji nieodzowne jest, by ustalenia normatywnych gramatyk były przekazywane i wdrażane w procesie nauczania języka kasz. i uprawiania przez pisarzy w dobrej książce, przez dziennikarzy w codziennej prasie itd. Jednak ich praktyczne wyegzekwowanie w odmianie mówionej (np. w edukacji szkolnej) jest trudne przy ciągle dużym zróżnicowaniu wewnętrznym kaszubszczyzny. Por. tu choćby czytanie Remùsa przez Z. Jankowskiego (® kasz. w internecie) czy Verba Sacra przez D. Stenkę (® A. Sikora), a także recytacje tych samych tekstów przez osoby z różnych stron Kaszub, m.in. na ® konkursie Rodny mòwë w Chmielnie. Rozważa się możliwość usankcjonowania dwu częściowo odrębnych norm, mianowicie w zakresie kilku wyrazistych cech: a) norma pnkasz. uwzględniająca akcent ruchomy i na ostatnią w typie dobri, bylaczenie i wymowę wąską nosówki typu ę – i b) norma śrkasz. z akcentem kolumnowym, niebylacząca i z szeroką wymową nosówki typu ã. W innych kwestiach obowiązywałaby jednolitość czy dążność do jednolitości, np. w zakresie gadacgôdac na rzecz gadac, spiewacspiéwac na rzecz spiewac; kôzaniégòkôzaniô na rzecz kôzaniégò; typ znónyznany na rzecz znóny; typ kòtk, kùńc, nie: kòtek, kùniec. Można zauważyć, że gdyby nie usiłowano zachować w kasz. lit. wielu archaizmów (np. typ cëzy i typ wicy, tryb rozk. z –ë), wówczas normalizacja mogłaby się okazać łatwiejsza.
 
 
Powrót do listy haseł
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS