Typowa zagroda z tego okresu była zagroda zamkniętą o kształcie wąskiego i znacznie wydłużonego prostokąta. Dom mieszkalny ustawiany był zazwyczaj szczytem do drogi. Naprzeciw niego stał spichlerz albo budynek gospodarczy, a prostopadle – stodoła (fot.56, fot.57).

 

 

 

 

W typowej chałupie wiejskiej z XIX wieku sień wejściowa dzieliła budynek na dwie części, przy czym w obu z nich znajdowały się izba, a za nią komora (fot.58, fot.59). W zależności od sytuacji ekonomicznej i rodzinnej mieszkańców jedna część stanowiła mieszkanie gospodarzy, a druga – rodziców (tzw. wycug) albo też jedna pełniła funkcje reprezentacyjne (tzw. biała izba) (fot.60), a druga – kuchenne i mieszkalne (tzw. czarna izba) (fot.61). Często w obrębie izb i komór sytuowano warsztaty rzemieślnicze (tkackie, szewskie, itp.) (fot.62, fot.63, fot.64).

 

 

 

 

Technika ryglowa polegała na budowaniu ścian z pionowo osadzanych słupów i łączeniu ich poziomymi belkami (ryglami). Dodatkowym wzmocnieniem takiej konstrukcji były ukośnie mocowane belki, łączące słupy i rygle (fot.65, fot.66). Pola takiej kratownicy wypełniano różnorodnym materiałem: gliną zmieszaną ze słomą, cegłami lub obijano deskami (fot.67).

Wspomniany podział Śląska północnego na dwie strefy zachował się do połowy XX wieku. Wspólną cechą tego budownictwa była prostokątna, podłużna bryła budynku przykrytego dwuspadowym dachem.

Odświętny męski strój ludowy nie różnił się od opisanego wcześniej stroju bytomskiego i składał się z płóciennej koszuli, jedwabnej, błękitnej chustki, przewiązanej pod kołnierzykiem, granatowego brucleka, kamuzoli, spodni zamszowych, butów z cholewami, czarnego kapelusza filcowego oraz płoszcza noszonego w zimie. W drugiej połowie XIX wieku zaczął on zanikać zastępowany przez garnitury szyte na miarę w pracowniach krawieckich.

Odświętny tradycyjny strój kobiecy, który w najstarszej formie utrzymał się do lat międzywojennych, różnił się natomiast od stroju rozbarskiego większą ozdobnością. Różnica ta wyrażała się przede wszystkim w charakterze sukni, rodzaju czepca oraz w swoistych haftach występujących na kabotkach (Bazielich 1988: 68).

Na nogi nakładano pończochy w czerwonym kolorze i płytkie czarne pantofle, zapinane na pasek.

Fot. 136.

Ozdobą głowy panny była galanda, bądź płócienny biały czepek, który nie przykrywał uszu. Czepce mężatek, tzw. kapice, były okazalsze, bardziej zdobione i cechowały się trójdzielnym krojem. Dno tej formy nakrycia głowy pokrywał haft o motywach roślinnych, wykonany ściegiem dziurkowym i płaskim. Brzegi czepca zakończone były ozdobnym obszyciem z marszczonej koronki, a w tyle zamykała go szeroko związana kokarda z wzorzystej, jedwabnej wstążki, której końce opadały na plecy.

Dla strojów kobiecych charakterystyczne były również różne rodzaje chust i chustek Jednych używano w zimie, innych w lecie, jeszcze innych niezależnie od pory roku bądź wyłącznie przy specjalnych okazjach. Zależnie też od przeznaczenia określano je odpowiednimi nazwami gwarowymi (satki, płachty, merynki, szpigele). Każda kobieta miała po kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt chust.

Pod koniec XIX wieku w miejsce mazelonek zaczęły pojawiać się gładkie jedwabne i wełniane kiecki z niezdobionym opleckiem oraz jakle z podobnych materiałów, o luźnym, prostym kroju. Przód jakli był rozcięty, zapinany na haftki, ukryte pod rzędem ozdobnych guzików – atrap. Przy szyi jaklę wykańczano stójką. Pewnej zmianie uległ również krój fartucha. Nie był on już długi i szeroki, lecz znacznie krótszy od kiecki, zdobiony kolorowym, płaskim haftem o motywach roślinnych. Tak więc w miejsce XIX-wiecznego kompletu stroju, rozpowszechnił się zestaw składający się z kiecki, jakli, fartucha oraz chusty (Bazielich 1988: 68-70).

Na kieckę wkładano biały fartuch uszyty z jedwabiu lub adamaszku w żakardowe wzory roślinne. Podobne motywy zdobnicze pojawiały się na chustkach ślubnych – merynkach. Ozdobą panny młodej był mirtowy wianek. Jeśli ślub brała wdowa albo panna z dzieckiem, wówczas głowę nakrywała chustką. Niezwykłą i bardzo drogą ozdobą panny młodej była turecka chusta, spigieltuch.

XIX- wieczni badacze folkloryści bardzo mało pisali na temat obrzędowego stroju weselnego pana młodego. Wynikało to z faktu, że strój męski stosunkowo szybko, bo już w końcu XIX wieku, zaczął na Śląsku Opolskim zanikać, przekształcając się w ubiór elitarny, szyty według mody obowiązującej w danym czasie.

Pan młody w XX wieku ubrany był w ancug – garnitur szyty z czarnej tkaniny wełnianej, w skład którego wchodziła marynarka, mająca często formę fraka, pod którą wkładano białą, płócienną koszulę z wymiennym kołnierzykiem i mankietami, ślips – krawat lub muszka oraz kamizela, koniecznie z kieszonką na dewizkę. Do marynarki pan młody miał przypiętą woniaczkę – mirtowy wianuszek lub bukiecik z jedwabną wstążeczką. Ozdobą jego głowy był filcowy kapelusz. Do garnituru pan młody przywdziewał wykonane z czarnej skóry buty – trzewiki, często produkcji fabrycznej (Jasińska 2009: 6-7).