Kultura ludowa - zabudowa

 

Pierwsze świadectwa wyglądu kujawskich chat chłopskich pochodzą z początku II połowy XIX wieku: są to trzy ryciny W. Gersona (zamieszczone w dziele Kolberga w t. 3 cz. 2 Kujawy) i fotografie. Ryciny przedstawiają drewniane chaty wąskofrontowe z podcieniem i wejściem od szczytu (ten typ zanikł w połowie XIX wieku) oraz późniejsze chaty szerokofrontowe, symetryczne, z wejściem na dłuższej ścianie. Najlepiej tego typu zabudowania zachowały się w Rakutowie, dawnej wsi królewskiej. Stąd pochodzi też chata (z przełomu XVIII i XIX w.)
i spichlerzyk z zagrody bogatego gospodarza przeniesione

w 1969 roku do Parku Etnograficznego przy Muzeum Etnograficznym w Toruniu.

Chaty stawiano na Kujawach licem do drogi, równolegle do chaty od strony pola stała stodoła, a z boku obora. W zagrodach zamożnych gospodarzy podwórze było przestronne, jak to w zrekonstruowanym obejściu z Rakutowa w Muzeum Etnograficznym

. W najdawniejszych zagrodach stodoła znajdowała się obok domu, a podwórka były małe – oszczędzano w ten sposób ziemi pod uprawę. Z czasem powiększano je, stawiając kolejne stodoły dalej od domu (Lange 2001: 14-15).

Osobno budowano piwnice przypominające ziemianki.

Większe gospodarstwa miały śpicherek (często czterospadowy) , dwie obory , a niekiedy nawet dwie stodoły.

Charakterystyczne dla dawnych chat były drzwi z drewnianych deseczek nabijanych żelaznymi ćwiekami (po pojawieniu się kowalstwa na Kujawach) . Dachy były przeważnie dwuspadowe, kryte strzechą, jeśli w okolicy był staw, do krycia dachu wykorzystywano trzcinę.