Mapa serwisu | Zwyczaje

Kultura ludowa

Karolina Bielenin-Lenczowska, Kinga Bastek, Ewelina Kwapień
Spis treści
Wstęp
Strój
Zwyczaje
Dom
Kuchnia

 

Zwyczaje

Kurpiowski rok obrzędowy rozpoczynają przygotowania do świąt Bożego Narodzenia. W Adwencie obchodzono dwa ważne święta – św. Mikołaja i św. Łucji. W dniu patrona pasterzy oraz wilków i drapieżnych zwierząt, mężczyźni obchodzili tzw. chłopski post w intencji ochrony bydła przed wilkami. W dzień św. Łucji (13 grudnia) wróżono o przyszłych plonach i pogodzie na nadchodzący rok.

W wigilię stawiano snop zboża w izbie, dzielono się opłatkiem, podawano opłatek bydłu i „budzono” drzewa w wigilijny wieczór. Charakterystycznym zwyczajem jest wykonywanie na Nowy Rok pieczywa obrzędowego – są to tzw. byśki i nowe latka, lepione z ciasta i smażone lub pieczone na blasze kuchennej. Przedstawiają figurki zwierząt domowych i leśnych. Celem było zapewnienie pomyślności w hodowli zwierząt w nadchodzącym roku.

Od okresu przedświątecznego istniał zwyczaj chodzenia po kolędzie. Zabawy te kończyły się ostatkami lub zapustami (mięsopust). W czasie ich trwania występował zwyczaj „skakania na urodzaj” (len, konopie) – tylko kobiety tańczyły. Zabawę karnawałową kończył Zapust – młody mężczyzna na przebranym koniu. Wpadał do izby, posypywał bawiących się popiołem, wypędzał z pomieszczenia i kończył zabawę.

W obrzędowości wiosennej szczególnie charakterystyczny jest zwyczaj obchodzenia Niedzieli Palmowej. Na Kurpiach zachował się zwyczaj wykonywania bardzo wysokich palm. Wykonywano je z prętów leszczynowych oplatanych borowiną i jałowcem. Wysokie palmy mają przynieść ich właścicielom długie życie. Przed Wielkanocą palono w pobliżu kościoła ognisko, a w nim spalano stare rzeźby, obrazy, palmy. Gospodynie zabierały do domu żar z tego ogniska, by rozpalić nim ogień w pierwszy dzień świąt.

Obrzędowość rodzinna

Do najbarwniejszych obrzędów rodzinnych należy kurpiowskie wesele. Tydzień przed uroczystością pan młody i pani młoda (osobno) zapraszają osobiście wszystkich gości. Wcześniej jednak odbywają się rajby (swatanie) oraz opatry (oględziny przyszłego majątku). Już w domu pana młodego są tańce i śpiewy. Tańczy się m.in. fafura – rodzaj lekkiego skocznego tańca, który swą nazwę wywodzi od kokardy, którym przyozdobiony jest czepiec panny młodej. Następnie pan młody z muzyką i pieśniami przyjeżdża po pannę. W domu panny młodej gromadzą się druhny, czepczarki i inni goście. Pomagają młodej wyszykować się na przyjazd przyszłego męża, jak również tańczą i śpiewają odpowiednie pieśni. Gdy przyjeżdża pan młody ze swoją drużyną, wita się z rodzicami panny i gośćmi. W tym czasie panna przebiera się w komorze w ładniejszy strój do ślubu. Pomaga jej w tym starsza druhna. Następnie panna młoda żegna się ze swym domem, rodzicami i rodzeństwem. Przed wyjazdem do ślubu, panna jest sadzana na dzieży i kobiety rozplatają jej warkocz. Jest to symboliczne pożegnanie się dziewczyny z panieństwem. Potem następuje błogosławieństwo moich przez kolejno rodziców panny i rodziców kawalera. Po powrocie ze ślubu młodych witają rodzice chlebem i solą. Na progu izby kładzie się miotłę, którą panna młoda powinna podnieść i daleko odrzucić. Jest to znak, że będzie dobrą gospodynią. Gdyby nie podniosła, oznaczałoby to, że będzie niedbała. W czasie wesela odbywa się skakanie z czepkiem i sprzedaż czepka – czepczarka i inne kobiety tańczą z udającym czepiec garnuszkiem owiniętym białą chustą i ozdobionym kwiatami. W garnuszku brzęczą monety. Następnie pojawia się „kupiec”, który targuje się z czepczarką. Okazuje się, że nie ma on pieniędzy i „czepek” nie zostaje sprzedany. Dopiero w tańcu odbiera go czepczarce starszy drużba. Przed oczepinami matka daje czepczarce bochen chleba, który następnie panna młoda toczy wokół stołu. Ma to zapewnić młodym dostatnie życie. Następnie kobiety zdejmują pannie młodej wianek, a czepczarka nakłada jej czepek – dar od matki chrzestnej. Potem starsza druhna przynosi czepczarce talerz, na który ona zbiera pieniądze (tzw. zbieranie na czepek). Każdy z gości powinien dać pieniądze, ponieważ do każdego osobiście skierowane są zwrotki przyśpiewek i z każdym ofiarodawcą (niezależnie od płci) tańczy starsza druhna. Na koniec odbywa się taniec tzw. gonienie po zastolu. Wszyscy goście, począwszy od starszego drużby i starszej druhny, biegają tanecznym krokiem wokół stołu. Rolą mężczyzny jest pochwycić wirującą w tańcu kobietę. W tydzień po weselu odbywały się przenosiny pani do domu męża. W domu młodej zbierają się rodzina i goście, którzy składają wiano do skrzyni młodej mężatki: matka chrzestna daje dywan, bratowa – kołowrotek, ojciec – bursztyny, a matka haftowane białe poduchy. Następnie dziewczyna dziękuje rodzicom i domowi i odjeżdża z mężem i jego drużyną.

Co roku w czerwcu w Kadzidle odbywa się impreza folklorystyczna „Wesele Kurpiowskie” nawiązująca do opracowania ks. Wł. Sierakowskiego z 1929 r. i A. Kopcia z 1933.

 

poprzednia następna

 
 
 
 

 

 
ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS