Mapa serwisu
| 
Stylizacja kresowa
6.4. Stylizacja kresowa
Halina Karaś
Specyficzny rodzaj stylizacji cechuje polską literaturę współczesną poświęconą „małym ojczyznom” utraconym na Wschodzie; Wilnu i Wileńszczyźnie, Grodzieńszczyźnie, Mińszczyźnie, Lwowowi i ziemi lwowskiej. Stylizacja na polszczyznę kresową występuje m.in. w utworach Tadeusza Konwickiego (np.
Rojsty, Sennik współczesny, Zwierzoczłekoupiór
), Marii Kuncewiczowej (
Leśnik
), Czesława Miłosza (
Dolina Issy
), Juliana Stryjkowskiego (
Głosy w ciemnościach
), Jarosława Iwaszkiewicza (
Matka Joanna od Aniołów
), Andrzeja Kuśniewicza (
Strefy
). Nie oznacza to, że w literaturze wcześniejszej nie ma przykładów stylizacji na język kresowy; charakteryzowała m.in. dzieła Elizy Orzeszkowej (np.
Nad Niemnem),
Józefa Ignacego Kraszewskiego, Weysenhoffa. Elementy kresowe, w tym również cytaty obcojęzyczne, dla potrzeb indywidualizacji języka stosował Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki, a jeszcze wcześniej poeci XVI i XVII wieku. Stylizacja kresowa ma zatem już długą tradycję literacką.
W literaturze powojennej służy głównie przedstawieniu powikłanych losów kresowiaków, charakterystyce wielojęzyczności Kresów, podkreśleniu kolorytu lokalnego i przywołaniu „śpiewnej” polskiej mowy kresowej, por. np.
Tyleż zgadywali, co znaczy to czterdzieści i cztery. Ot i ja rozkąsił tego Mickiewicza. (..) To znaczy, że w 1944 roku sławianstwo zwycięży.
(Melchior Wańkowicz,
Ziele na kraterze
);
Dzisiejsi lekarze, panie, to tylko człowieka szybciej do truny potrafią wpędzić. U nas, panie, na wschodzie, to inna medycyna bywała
(Tadeusz Konwicki,
Sennik współczesny
);
Ot, i przyniósł ja gościniec dla letników – odśpiewał z dobrotliwym uśmiechem
;
A nasz Wincuś, biedna okrągła sierota, jak jednego dnia przepadł, tak przepadł na całe życie. (..) Po kim on, ten hamanprzeklęty, taki wziął charakter?
- Może po dziadkach? – podrzucił ostrożnie Sebastian.
- Breszysz, zajączku. Przecież to my mu jesteśmy dziadkami. Was też szkoda, oj jaka szkoda. (...) Ludzie zapłacili majątek, a ty badziasz się po cudzych ogrodach.
(Tadeusz Konwicki,
Zwierzoczłekoupiór
);
Nagle odezwała się miękko: Biednieńkij ty, biednieńkij! (..) Oj biednieńkij – powtórzyła Awdosia i nagle roześmiała się głośno. – Horbatu polubisz – powiedziała gwałtownie.
(Jarosław Iwaszkiewicz,
Matka Joanna od Aniołów
).
Wielonarodowy, wielokulturowy i wielojęzyczny charakter opisywanych „małych ojczyzn” świetnie oddaje Maria Kuncewiczowa, por. np. w „Leśniku” charakterystykę bohatera powieści przedstawioną przez nauczyciela rosyjskiego gimnazjum:
Pan wie, jakie jest pochodzenie tego ucznia? Matka – Niemka. Babka – Litwinka. Ojciec – polski szlachetka. A wychowanie – w lesie
. oraz przez babcię bohatera:
„Ot, miszkulancja! Urahne – tutejsza młynarzycha, Grossmutter – za Niemcem, Mutter – za Polakiem, a Kind? Czym to jemu biednemu przyjdzie się być?” I wtedy dziad twój na mnie popatrzył... „jemu dobrym człowiekiem być przyjdzie się”. (...) Tak ty bacz, Kaziuk!...
Literatura:
Stanisław Dubisz,
Dialektologia i stylistyka w badaniach tekstu utworu literackiego
, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 12, 1986, s. 93-105.
Stanisław Dubisz,
Metody stylizacji gwarowej w przekroju historycznym
[w:],
Język.
Teoria – Dydaktyka. Materiały III konferencji Młodych Językoznawców-Dydaktyków. Zielona Góra 26-27 maja 1978
, Kielce 1979, s. 76-92.
Stanisław Dubisz,
Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (Nurt ludowy w latach 1945-1975)
, Wrocław 1986.
Stanisław Dubisz,
Stylizacja językowa – próba definicji
, „Prace Filologiczne” 1979, XXIX, s. 191-216.
Stanisław Dubisz,
Stylizacja językowa w gawędach „Wincuka”
, „Poradnik Językowy” 1991, z. 9-10.
Władysław Śliwiński,
Metoda badania dialektyzmów we współczesnym tekście literackim (na przykładzie powieści Wilchelma Macha),
[w:] „Studia Dialektologiczne” I, red. B. Dunaj i J. Reichan, Kraków 1996, s. 367-375.
Aleksander Wilkoń,
Start
Wprowadzenie
Podstawy dialektologii
Opis dialektów polskich
Kaszubszczyzna
Kultura ludowa
Leksykon terminów
Leksykon kaszubski
Autorzy
Mapa serwisu
Literatura
ISBN: 978-83-62844-10-4
© by Authors.
Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie:
ITKS