Mapa serwisu | Stylizacja kresowa

6.4. Stylizacja kresowa

 Halina Karaś

Specyficzny rodzaj stylizacji cechuje polską literaturę współczesną poświęconą „małym ojczyznom” utraconym na Wschodzie; Wilnu i Wileńszczyźnie, Grodzieńszczyźnie, Mińszczyźnie, Lwowowi i ziemi lwowskiej. Stylizacja na polszczyznę kresową występuje m.in. w utworach Tadeusza Konwickiego (np. Rojsty, Sennik współczesny, Zwierzoczłekoupiór), Marii Kuncewiczowej (Leśnik), Czesława Miłosza (Dolina Issy), Juliana Stryjkowskiego (Głosy w ciemnościach), Jarosława Iwaszkiewicza (Matka Joanna od Aniołów), Andrzeja Kuśniewicza (Strefy). Nie oznacza to, że w literaturze wcześniejszej nie ma przykładów stylizacji na język kresowy; charakteryzowała m.in. dzieła Elizy Orzeszkowej (np. Nad Niemnem), Józefa Ignacego Kraszewskiego, Weysenhoffa. Elementy kresowe, w tym również cytaty obcojęzyczne, dla potrzeb indywidualizacji języka stosował Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki, a jeszcze wcześniej poeci XVI i XVII wieku. Stylizacja kresowa ma zatem już długą tradycję literacką.
W literaturze powojennej służy głównie przedstawieniu powikłanych losów kresowiaków, charakterystyce wielojęzyczności Kresów, podkreśleniu kolorytu lokalnego i przywołaniu „śpiewnej” polskiej mowy kresowej, por. np.
Tyleż zgadywali, co znaczy to czterdzieści i cztery. Ot i ja rozkąsił tego Mickiewicza. (..) To znaczy, że w 1944 roku sławianstwo zwycięży. (Melchior Wańkowicz, Ziele na kraterze);
Dzisiejsi lekarze, panie, to tylko człowieka szybciej do truny potrafią wpędzić. U nas, panie, na wschodzie, to inna medycyna bywała (Tadeusz Konwicki, Sennik współczesny);
Ot, i przyniósł ja gościniec dla letników – odśpiewał z dobrotliwym uśmiechem;
A nasz Wincuś, biedna okrągła sierota, jak jednego dnia przepadł, tak przepadł na całe życie. (..) Po kim on, ten hamanprzeklęty, taki wziął charakter?
- Może po dziadkach? – podrzucił ostrożnie Sebastian.
- Breszysz, zajączku. Przecież to my mu jesteśmy dziadkami. Was też szkoda, oj jaka szkoda. (...) Ludzie zapłacili majątek, a ty badziasz się po cudzych ogrodach. (Tadeusz Konwicki, Zwierzoczłekoupiór);
Nagle odezwała się miękko: Biednieńkij ty, biednieńkij! (..) Oj biednieńkij – powtórzyła Awdosia i nagle roześmiała się głośno. – Horbatu polubisz – powiedziała gwałtownie. (Jarosław Iwaszkiewicz, Matka Joanna od Aniołów).
Wielonarodowy, wielokulturowy i wielojęzyczny charakter opisywanych „małych ojczyzn” świetnie oddaje Maria Kuncewiczowa, por. np. w „Leśniku” charakterystykę bohatera powieści przedstawioną przez nauczyciela rosyjskiego gimnazjum: Pan wie, jakie jest pochodzenie tego ucznia? Matka – Niemka. Babka – Litwinka. Ojciec – polski szlachetka. A wychowanie – w lesie. oraz przez babcię bohatera: „Ot, miszkulancja! Urahne – tutejsza młynarzycha, Grossmutter – za Niemcem, Mutter – za Polakiem, a Kind? Czym to jemu biednemu przyjdzie się być?” I wtedy dziad twój na mnie popatrzył... „jemu dobrym człowiekiem być przyjdzie się”. (...) Tak ty bacz, Kaziuk!...
 
Literatura:
Stanisław Dubisz, Dialektologia i stylistyka w badaniach tekstu utworu literackiego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 12, 1986, s. 93-105.
Stanisław Dubisz, Metody stylizacji gwarowej w przekroju historycznym [w:], Język. Teoria – Dydaktyka. Materiały III konferencji Młodych Językoznawców-Dydaktyków. Zielona Góra 26-27 maja 1978, Kielce 1979, s. 76-92.
Stanisław Dubisz, Stylizacja gwarowa w polskiej prozie trzydziestolecia powojennego (Nurt ludowy w latach 1945-1975), Wrocław 1986.
Stanisław Dubisz, Stylizacja językowa – próba definicji, „Prace Filologiczne” 1979, XXIX, s. 191-216.
Stanisław Dubisz, Stylizacja językowa w gawędach „Wincuka”, „Poradnik Językowy” 1991, z. 9-10.
Władysław Śliwiński, Metoda badania dialektyzmów we współczesnym tekście literackim (na przykładzie powieści Wilchelma Macha), [w:] „Studia Dialektologiczne” I, red. B. Dunaj i J. Reichan, Kraków 1996, s. 367-375.
Aleksander Wilkoń,
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS