Podstawy dialektologii | Sposoby wprowadzania gwary do utworu literackiego i jej funkcje (wersja podstawowa)

6.1. Sposoby wprowadzania gwary do utworu literackiego i jej funkcje

Halina Karaś

 
Gwara ludowa w literaturze pięknej pojawiała się od dawna i w różnych funkcjach. Dialektyzmy, czyli cechy charakterystyczne dla dialektów i gwar ludowych, występowały w najstarszych utworach literackich, w okresie kształtowania się polskiego języka literackiego najczęściej nieświadomie. Przykładowo – w Kazaniach gnieźnieńskich występują zjawiska charakterystyczne dla Wielkopolski, np. oboczność -ew-/-ow-, tj. -ew- po spółgłoskach miękkich, np. wężewie, -ow- po spółgłoskach twardych, np. biskupowie, czy formy nieściągnięte czasowników typowe ogólnie dla Polski północnej, np. bojeli się, stajali = bali się, stali. Z kolei w Legendzie o św. Aleksym mamy różne cechy mazowieckie, np. przejście nagłosowych grup ja-, ra- w je-, re-, np. jeko, jełmużny, jełmużnę, reno czy stwardnienie spółgłosek wargowych miękkich, reprezentowane przez zapisy mę, szwathych.
Już jednak od XVI-XVII wieku możemy mówić o celowym wprowadzaniu cech gwarowych do tekstu utworu literackiego, a więc o początkach stylizacji językowej. Dialektyzmy są środkiem stylizaji gwarowej (inaczej: dialektyzacji).
Mogą jednak służyć nie tylko stylizacji gwarowej, lecz także archaizacji. Taką funkcję pełnią dialektyzmy podhalańskie w Krzyżakach Sienkiewicza, por.:
I ruszywszy koniem znikła po chwili w przydrożnych krzach. (...) Hej! Co za dziewczyna! Aże podwórze od niej pojaśniało! (...) I przyszczypne to, i gospodarne, choć nie ma więcej nad piętnaście roków (...).
Dialektyzmy w celach archaizacyjnych wykorzystywali także Stanisław Wyspiański („Legenda”), Wacław Berent („Żywe kamienie”), Stefan Żeromski, np. „Duma o hetmanie”: 
Haw – białe morze. Pod sinym dalekim niebem chluszcze bryzgami fal na niskie piaski dumne wełny. Władacz wciąga nozdrzami wiater słony, w siwą dalekość morskich potoków oczy zanurza.
 Odrębną grupę stanowią teksty pisane w gwarze bez zamiarów stylizacyjnych, teksty twórców ludowych.
 

Powrót

 
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS