Wprowadzenie | Sposoby zapisu tekstów gwarowych

Sposoby zapisu tekstów gwarowych

Halina Karaś   

Sposoby zapisu tekstów gwarowych


W obecnym opracowaniu każdy tekst gwarowy (z wyjątkiem kilku dawnych tekstów kurpiowskich zapisanych przed II wojną światową przez S. Dobosiewicza oraz kilku opowiadań napisanych gwarą kociewską przez R. Pawłowską) jest dostępny w wersji dźwiękowej (do wysłuchania) oraz w wersji zapisanej, podobnie jak we wcześniejszej wersji "Gwary polskie. Przewodnik multimedialny". Ze względu na różnych odbiorców kompendium zastosowaliśmy taki sam jak w przewodniku multimedialnym zapis ortograficzny tekstów gwarowych z zachowaniem ważniejszych cech fonetycznych.

Zachowujemy więc dla przejrzystości zapisu znaki rz, ó, ch, cz, sz, ż, ą, ę, a więc zapisujemy rzeka, kół, żółty, czarny, szary, chata, herbata (jedynie z terenów, gdzie rozróżnia się dźwięczne h i bezdźwięczne ch, różnicujemy zapis przez pogrubienie h dźwięcznego).

Nie zaznaczamy typowych również dla polszczyzny ogólnej upodobnień, czyli piszemy krzywy (a nie tak, jak wymawiamy: kszywy), brzydki (nie bżytki). Sygnalizujemy natomiast istotną dla dialektów polskich wymowę połączeń międzywyrazowych udźwięczniającą lub nieudźwięczniającą, podkreślając końcową głoskę pierwszego i początkową drugiego wyrazu, np. brad ojca, brad matki, wóz rusza, obocznie (tj. w innych regionach) do: brat ojca, brat matki, wós rusza.  
Ścieśnienia samogłosek, jeśli są to wyraźne dźwięki pośrednie, zaznaczamy przez zapis samogłoski, do której się ścieśnia dana głoska, w indeksie górnym, np.  ey, ei, ou, ao. Jeśli ścieśnienia są nieznaczne, to ich nie sygnalizujemy, jeśli natomiast są to już dźwięki bliskie odpowiednim samogłoskom wyższym, to wtedy zapisujemy odpwiednio i, y, o, ó (np. w rdzeniach, zachowując związek etymologiczny) lub u (np. w wygłosie), a więc bidny, biydny, trowa, cóś (ale: miłu).
Zaznaczamy także nietypową wymowę samogłosek nosowych, ale tylko tam, gdzie rzeczywiście różni się od ogólnopolskiej. Dla oznaczenia nosowości samogłoski przy wymowie synchronicznej (takiej jak w języku ogólnym przed spółgłoskami szczelinowymi, np. mąż, wąski) ścieśnionej lub rozszerzonej stosujemy n w indeksie górnym, zachowując odpowiednią bawrwę ustną samogłoski, np. wunsy, gynś, ganś, piunty (słabsze ścieśnienia zapisujemy także tak: usy, gęyś, piąuty), natomiast przy wymowie rozłożonej n lub m, ale nie w indeksie górnym, np. monż, ganś, piunty.
Zaznaczamy kreską pionową | akcent inny niż w języku ogólnopolskim, np. w gwarze podhalańskiej (np. Z|akopane).
Labializację, czyli wymawiane w wielu gwarach u niezgłoskotwórcze (tak wymawiane jak ł) przed samogłoskami, oznaczamy przez ł w indeksie górnym, np. łoko, łobiod, co pozwala odróżnić ł etymologiczne od ł pochodzącego z labializacji. Podobnie w indeksie górnym sygnalizujemy prejotację, np. jiść.
Przedniojęzykowo-zębowe (sceniczne) ł dźwięczne h oraz w zaznaczamy pogrubieniem w tekście, np. łubin, hodowali, kwiat.
Miękkość niepełną spółgłosek środkowojęzykowych (taką jak na Białostocczyźnie i na Kresach) zaznaczamy apostrofem, np. c’icho, s’iano, c’ma.
Inne nietypowe zmiękczenia spółgłosek innych niż środkowojęzykowe sygnalizujemy literą i nogie, rękie.
Archaizm podhalański oznaczamy kropką między spółgłoską i samogłoską  i, np. rzec·i.
Tzw. r frykatywne zapisujemy przez ż w indeksie górnym, czyli przez znak rż, np. narżyndzia, rżecy, prżistrajali.
Inną nietypową wymowę objaśniamy w "dymkach". Stosujemy je także (przede wszystkim) do objaśniania trudniejszych form gwarowych (np. wymowy, odmiany, składni, wyrazów).
 
« poprzedni artykuł   następny artykuł »
 
 
 
 

 

 

ISBN: 978-83-62844-10-4 © by Authors. Zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Operacyjny: „Dziedzictwo kulturowe / Kultura ludowa”). Wykonanie: ITKS