|
Katolicyzm na Warmii (opracowano na podstawie: Warmiacy… 2002: 114-123)
W wyniku pokoju toruńskiego w 1466 roku biskupstwo warmińskie zostało oddane pod zwierzchnią władzę i opiekę królów polskich, podczas gdy pozostałe ziemie pruskie pozostały we władaniu zakonu krzyżackiego do roku 1525. Wtedy, w wyniku sekularyzacji zakonu, w sąsiedztwie Warmii powstało protestanckie księstwo pruskie. Królowie polscy pozostali wierni wyznaniu rzymskokatolickiemu, w związku z czym również na Warmii to wyznanie zostało wyznaniem dominującym, mimo silnego oddziaływania reformacji na tym terenie (szczególne znaczenie miał fakt wprowadzenia luteranizmu w Prusach Książęcych). Zwołany przez kardynała Stanisława Hozjusza synod diecezjalny w 1565 roku, wprowadzający w życie uchwały soboru trydenckiego, oraz późniejsza postawa biskupa Marcina Kromera sprzyjały utrwalaniu wiary katolickiej na Warmii.
 |
 |
Dla ludności chłopskiego pochodzenia, przywiązanej do religii i tradycji, największym autorytetem była osoba duchowna – ksiądz, czy biskup. To nie zmieniło się po przyłączeniu Warmii do Prus w 1772 roku. W wyniku celowej polityki rządu pruskiego w XIX wieku zmniejszyła się liczba księży na Warmii, likwidowano klasztory oraz miejsca odpustowe. Kościół w Świętej Lipce, jako zgromadzenie księży świeckich zajmujących się duszpasterstwem i działalnością misyjną, uniknął likwidacji. Było to miejsce, do którego przybywały liczne pielgrzymki (łosiery). 2 lipca w święto Nawiedzenia Matki Bożej odprawiano tam nabożeństwo dla Mazurów wyznania protestanckiego.
Życie społeczności warmińskiej było skoncentrowane wokół takich wartości, jak: wiara i religia, przywiązanie do ziemi, ciężka, codzienna praca, poczucie obowiązku wobec siebie i innych, więzi rodzinne i sąsiedzkie, szacunek do starszych. W okresach natężonej germanizacji w rodzinach posługiwano się wyłącznie językiem polskim, a dzieci z książeczek do nabożeństwa i śpiewników uczyły się tak języka, jak podstaw wiary. Chętnie śpiewano w różnych okolicznościach (w domu, na polu, w kościele, w czasie pielgrzymki) pieśni patriotyczne i religijne, a uczestnictwo w niedzielnej mszy świętej było traktowane jako najważniejsze wydarzenie w tygodniu. Zachowanie bogatego i różnorodnego folkloru umacniało więź językową i etniczną polskiej ludności na Warmii (Krzyżaniak 1978: 23).
Z tego względu elementem charakterystycznym dla warmińskiego krajobrazu – typowym także dla innych regionów katolickich w Polsce, a jednocześnie odróżniającym od luterańskich Mazur – były kapliczki, ustawiane zazwyczaj na rozstajach dróg. Miały one chronić przed złymi mocami, niejednokrotnie były również wotum dziękczynnym za otrzymane łaski. Można wyróżnić trzy rodzaje kapliczek na Warmii: kapliczki skrzynkowe (płaska skrzynka lub szafka zawieszana na drzewie, na krzyżu lub na ścianie domu), kapliczki słupowe (słupek lub kolumienka z umieszczoną postacią świętego), kapliczki domkowe (drewniane lub murowane, przykryte daszkami z dachówki lub gontów). Figurką, która najczęściej pojawiała się w kapliczkach warmińskich, była Matka Boska z Dzieciątkiem.
Świadectwem tego jest wiersz Marii Zientary-Malewskiej, zatytułowany: Matka Gromniczna z kapliczki (wiersz przytoczony za: Warmiacy 2002: 119):
Wyszła Najświętsza Pani z kapliczki
Pomiędzy lud.
W błękitnym płaszczu niesie Dzieciątko,
Drogą wśród grud.
A droga była śliska, zawiana,
Dął mroźny wiatr.
Borem wał śnieżny zastąpił drogę
Złej zimy brat.
Zdziwione patrzą wiewiórki, sarny,
Jeleń i ryś,
Jak dziecię do nich wyciąga rączki,
Woła: kiś! kiś!
Już noc gwiazdami niebo wyszywa,
W staw miesiąc wpadł,
Lód jezior strzela zimie na wiwat,
Aż Jezus zbladł.
- Nie bój się, Dziecię – szepce Maryja –
Wznieś rączkę, tak…
Nad wierną ziemią, nad wiernym ludem
Zrób krzyża znak!
Gnani śnieżycą idą do wioski,
Do pierwszych drzwi.
- Pozwólcie, ludzie, ogrzać się w izbie –
Syn z zimna drży.
- Biedni wy, biedni, siądźcie przy piecu,
Gość w dom – Bóg w dom!
Przynieśli mleka, chleba, żurawin,
Pszczół słodki plon.
Matka kobiety prząść nauczyła
I wiązać sieć,
I tkać obrusy, i z rogożyny
Koszyki pleść;
Utoczyć z wosku świece gromniczne –
Ich święty blask
W godzinę konań odgarnia gromy,
Daje moc łask.
Wrócili potem do swej kapliczki
Na skrzyżu dróg,
A lud w Gromniczną, idąc z kościoła
Spłaca im dług.
Zapala świece, szepce nabożnie:
O, dzięki Ci,
Matko ubogich, Patronko wiosek,
W gromniczne dni!
Stoi Najświętsza Pani w kapliczce
Od wielu lat,
O niej powiada dziadek legendy
Ludziom wśród chat.
Niekiedy spotkać można było na Warmii również kapliczki z wyobrażeniami Matki Boskiej trzymającej na kolanach ciało Chrystusa zdjętego z krzyża (piety), o wiele rzadziej niż w innych regionach Polski pojawiała się figura Chrystusa Frasobliwego.
Oprócz Matki Bożej na Warmii często przedstawiano postacie ulubionych świętych: Walentego, Floriana (4 maja – opiekun straży pożarnej i obrońca przed ogniem), Rocha (16 sierpnia – patron strzegący ludzi i bydło od zarazy), Katarzyny (25 listopada), Jana Nepomucena (21 maja – patron mostów, dobrej sławy i szczerej spowiedzi), Barbary (4 grudnia – patronka osób narażonych na nagłą i niespodziewaną śmierć) oraz Wojciecha (23 kwietnia – główny patron Polski, patron archidiecezji warmińskiej). Święty Florian miał chronić przed pożarem, święty Jan Nepomucen od niebezpieczeństw związanych z wodą. Pozostali święci byli patronami ludzi chorych, ubogich lub skrzywdzonych przez los.
|
